در فرهنگ ما ایرانی‌ها جشن‌ها و رسم‌های زیادی وجود دارند، برخی از آن‌ها کم‌رنگ شده یا به کل از بین رفته‌اند، اما برخی دیگر مانند: جشن شب یلدا، باگذشت هزاران سال هنوز پابرجا هستند؛ پای صحبت هر ایرانی که بنشینید محال است خاطره‌های شب یلدا و دورهمی‌های خانوادگی را تعریف نکند؛ شب‌های یلدا در هر منطقه‌ای از ایران با رسم‌های متفاوتی برگزار می‌شود که هرکدام وام گرفته از ویژگی‌های اقلیمی و شرایط زندگی آن منطقه است، این تفاوت‌ها بیشتر در اعتقادات و خوراکی‌های مخصوص این شب به چشم می‌خورد، در این مطلب به معرفی آداب و رسوم شهرهای مختلف ایران در شب یلدا می‌پردازیم.
فلسفه شب یلدا
آخرین شب پاییز و آغاز فصل زمستان را شب چله یا شب یلدا می‌نامند، آخرین شب پاییز طولانی‌ترین شب سال است. زیرا از این پس شب‌ها کم‌کم کوتاه‌تر می‌شوند، واژه یلدا در فرهنگ معین به معنی زایش و تولد تعریف شده است که به معنای تولد دوباره خورشید و سیطره روشنی بر تاریکی است. از هزاران سال پیش ایرانیان این شب را در کنار یکدیگر جمع می‌شدند و ساعت‌های طولانی با خوردن خوراکی‌ها و بازگو کردن داستان‌های اساطیری جشن می‌گرفتند. ایرانیان هنوز این فرهنگ کهن را هرساله در کنار یکدیگر جشن می‌گیرند.
آداب یلدا در گیلان
مردمان گیلان زمین در برگزاری این آیین کهن رسم‌های خاصی دارند، اهل فامیل معمولا در خانه بزرگ‌ترها جمع می‌شوند و بزرگ‌ترها داستان‌هایی از قدیم را برای آن‌ها بازگو می‌کنند. در کنار این نقل‌گویی‌ها هندوانه و انار که نماد شب یلدای ایرانیان است را نیز میل می‌کنند، گیلانی‌ها معتقدند خوردن هندوانه در شب چله باعث جلوگیری از احساس تشنگی در فصل تابستان و مانع احساس سرما در فصل زمستان می‌شود.
از میوه‌های خاص گیلان در شب چله می‌توان به خوج، نوعی گلابی اشاره کرد، ازگیل میوه دیگر مختص این شب است که در خمره آب و نمک از آغاز فصل پاییز برای چنین شبی مهیا می‌کنند؛ از رسوم دیگر شب یلدا در این خطه ارسال طبق یا همان سینی پرشده از آجیل، میوه‌های یلدایی و هدیه‌های دیگر برای تازه‌عروس و دامادها است.
شب یلدا در خراسان
مردمان دیار خراسان نیز در شب چله کنار یکدیگر جمع می‌شوند و به شاهنامه‌خوانی و گرفتن فال حافظ می‌پردازند، خراسانی‌ها سفره یا میزی از انواع میوه‌ها و آجیل که به لرک معروف هستند را می‌چینند، از دیگر آیین خراسانی‌ها برگزاری مراسم سرحمومی است؛ مردمان این استان جوانان خود را در فردای این شب به خانه بخت می‌فرستند، بنابراین در شب چله مراسم حنابندان و حمام داماد انجام می‌شود که آن را سرحمومی می‌نامند. همچنین برای تازه‌عروس‌ها شب چلگی که شامل هدایا و هفت نوع میوه، شامل انار، انگور، خربزه، سیب، به گلابی و هندوانه است ارسال می‌کنند.
کردستان و مراسم شب چله
مردم کردستان شب یلدا یا شب چله را شو چله می‌نامند، از آیین‌های آنان در این شب جمع شدن کل خانواده در منزل بزرگ‌ترها است؛ کردستانی‌ها از چند ماه قبل‌تر به فکر تهیه برخی از خوراکی‌های این شب هستند، خوشه‌های انگور را در زیرزمین از سقف آویزان می‌کنند و خربزه‌های کوچک را در سرکه می‌اندازند که به آن کالک ترش می‌گویند و در شب چله در کنار هندوانه، انار، کیوی میل می‌کنند، انجیر خشک، توت خشک، تخمه بو داده کدو و گندم برشته از تنقلات این شب در اقلیم کردستان است.
مردم این دیار برای شام شب چله دلمه برگ مو و کلم در کنار رب انار، شیره انگور، دوغ، ماست و کره محلی تهیه و میل می‌کنند، از رسوم پسندیده کردستانی‌ها در شب چله می‌توان به تهیه و ارسال میوه، تنقلات و شام برای خانواده‌هایی که تمکن مالی ندارند اشاره کرد، بزرگ‌ترهای فامیل نقل‌های قدیمی برگرفته از بوستان و گلستان، شاهنامه یا اسکندرنامه را برای کوچک‌ترها تعریف می‌کنند.
آداب و رسوم اهالی آذربایجان شرقی در اولین شب زمستان
آذربایجان شرقی نیز مانند سایر مناطق ایران به رسوم شب چله پایبند هستند، آن‌ها هندوانه‌های شب یلدا را از چندین ماه قبل تهیه می‌کنند؛ جوانان در پشت‌بام‌ها آتش می‌افروزند و از روی آن می‌پرند درحالی‌که زمزمه می‌کنند له قاشدی‌ها چله قاشدی‌ها (چله فرار کرد ها چله فرار کرد). در عصر شب چله نیز بازی‌های خاص شب یلدا توسط بچه‌ها برگزار می‌شود.، شام شب چله در منطقه آذربایجان شرقی شامل کوفته، مرغ، برنج، خشیل و آش است. بعد از شام نیز خوراکی‌های مانند هندوانه، لبو، انار، انواع مرکبات و خشکبارهایی همچون بادام، سنجد، گندم برشته میل می‌کنند. قصه‌گویی و فال حافظ جزئی از این مراسم‌های شب یلدا است، از سنت‌های دیگر این شب ارسال هدیه، میوه و آجیل‌های شب چله برای نوعروسان است.
آداب و رسوم شهرهای مختلف ایران در بلندترین شب سال همچنان ادامه دارد…
برای آشنایی با آداب مردمان استان‌های دیگر در این شب زیبا به مقاله‌ای که در مورد سنت های شب یلدا نوشته ایم، مراجعه کنید و با مردم شهرهای مختلف در برگزاری مراسمشان همراه شوید.